اسباب ایجاد سنگ کلیه
بوعلی سینا در کتاب قانون دوعامل رادر ایجاد سنگ کلیه دخیل می داند
1- مزاج ماده که امادگی تبدیل به سنگ را دارد و 2- سبب خارجی وخارج از ماده که به ماده قابل سنگ شدن اثر مىگذارد و آن را به سنگ تبديل مىكند
مزاج ماده مولد سنگ بیشتر ماده لزج بلغمى غليظ و تر ، ماده ريم و چرك غليظ و خون كه در ورم دمل شده جمع مىآيد، است . كه البته مورد اخری بهندرت رخ مىدهد.
در موردعامل اول دو سبب وجود دارد.
سبب اول :ماده اصلى كه اين ماده ،آمادگی سنگ شدن از آن سرچشمه دارد
سبب دوم :حالتى كه ماده حبس شده و به مرور زمان سخت و سنگى مىشود
ماده اصلى و اساسى برای تشکیل سنگ غذاهاى غليظ هستند. غذاهايى مانند: انواع شير حيوان و بويژه شير بندآمده و پنير تازه و تر. گوشت غليظ پرندههاى درشت كه در كنار مردابها و بيشهزارها زندگى مىكنند. گوشت شتر، گوشت گاو، گوشت تگه (بز نر)، گوشت غليظ شكار، گوشت غليظ ماهى و سرخ شدهها در تابه بهطور عموم، نان نابرشته، نانى كه گندمش داراى خاصيت لزجى باشد، نانى كه از خمير مايه نزده و برنيامده باشد، آش كشك بهطور عموم، حليم، آش از گندم كوبيده و غليظ و پرمايه، نان از آرد دو بار بيخته بىسبوس( هر نانى كه سبوس همراه ندارد.)شيرينيهاى لزج، ميوههاى ترش مزه ديرهضم، ميوههايى كه خلط لزج توليد مىكنند مانند: سيب كال و نارسيده، شفتالو، خوخ (هلو)نارسيده، ترنج و گلابى، آبهاى گل آلود و ناصاف و بويژه آبهايى كه عادتا براى نوشيدن به مصرف نمىرسند، نوشابههاى تيره رنگ و سياهرنگ غليظ
خوراكىها و نوشيدنيهاى نامبرده همگى ماده آماده سنگ شدن را توليد مىكنند و بويژه وقتی كه نيروى هضمكننده ياراى هضم كامل آنها را نداشته باشد. يا اينكه انسان يكباره از اين غذاها در اندازه زياد بخورد و در نتيجه نيروى هضمكننده خسته شود و كاهش يابد. يا وقتی که ترتيب صحيح غذا خوردن برهم بخورد و غذاى ديرهضم قبلا به معده وارد شده باشدو غذاى زودهضم بر غذاى دير هضم وارد شود، يا در حالت سيرى و پرى معده از غذا، انسان ورزش كرده و خود را خسته كند.
ممكن است ماده آماده سنگ شدن از خوراكيها و نوشيدنيها توليد نشود، بلكه ريم و چرك جمع آمده و به سنگ شدن منجر شود .
و سبب دوم باعث حبس وبندآوردن ماده می شود ودر حالی که نيروى دفعكننده در كليه ناتوان مىشود . سبب ناتوانى نيروى دفعكننده شايد سوء مزاج يا ورم گرم در كليه يا باد سرخ و يا قرحه باشد. هرگاه نیروی دفع کننده کلیه ناتوان باشد ياراى بيرون دادن مواد را ندارد. پس ماده در كليه مىماند و حرارت بيش از حد طبيعى بر آن اثر مىگذارد و قبل از آنكه از طرفهاى بالائى بدن به هضم برسد و كليه آن را چون غذائى در خود بپذيرد، از اثر حرارت به ماسه تبديل مىشود و سنگ مىگردد.
عامل دوم سبب خارج از ماده که وجود حرارت بيش از حد طبيعى است و ماده را به سنگ تبديل مىكند،که ان خود چند جهت و احتمال دارد.
1- حرارت زاده مزاج گرم است و در خود بدن است.
2- حرارت با منشاء خارجى است كه از خسته شدن زياد يا از خوردن خوراكى بسيار گرمىبخش ايجاد شده است.
3- ماده خلط بدجنس برهم جمع آمده و در كليه راهبندان به وجود آورده است.
4- سرماى گيرنده و منقبضكننده، ماده را در درون احاطه كرده است.
5- ورم گرم كه راه را در كليه بند آورده و حرارت را به وجود آورده است، كه اين حالت بیشتر رخ می دهد .
6- ورم داخل كليه ورم سرد و سخت است و سد راه بيرون رفتن ماده شده است.
7- سبب اشتراكى است و اندامهای نزديك به كليه مانند رودهها و غيره در حالاتی از بيمارى فشار بر كليه وارد مىآورند و راهبندان وسده ايجاد مىشود(3).
بوعلی در کنار عوامل بالا به عامل جنس وسن هم اشاره کرده است ایشان در کتاب قانون می نویسد: سالخوردگان بيشتر براى مبتلا شدن به سنگ كليه آمادگى دارند ،كودكان و جوانان بيشتر به سنگ مثانه مبتلا مىشوند تا سنگ كليه. سبب اين است كه نيروى دفع كننده مواد در نوجوان و جوانان بسيار قوى است و مواد از اندامهای بالائى به سوى اندامهای پايينى روانه مىسازد. اما پيران نيروى كليهشان بسيار ناتوان مىشود. و از سوى ديگر نوجوان و جوانان خلط كممايه و رقيقتر از پيران دارند و خلط رقيق و كممايه در كليهشان نفوذ مىكند. امّا خلط در بدن پيران غليظ تر از خلط بدن جوانان است. و به كليه نفوذ نمىكند(2.3).
همچنین حرارت در كودكان قوى است و با قوّت اخلاط را ذوب مىكند و به اعضاى دورتر روان مىسازد و در سالخوردگان به علّت كمى حرارت اخلاط ذوب نمىشوند و به جريان نمىافتند و از اين جهت در كليه باقى مىمانند(4).از این رو بقراط مىفرمايد: «پيران مبتلا به سنگ كليه شفا نمىيابند»(3).
همچنین بوعلی معتقد است که اكثرا كسانى كه چاق و پرگوشتند براى مبتلا شدن به سنك كليه آمادگى بيشترى دارند(3).
به اعتقاد بوعلی اورام ساده حاره وقروح کلیه که به عقیده اطباء عصر حاضر همان ضایعات چرکی کلیه است از عوامل بروز ایجاد سنگ می باشد (2).
دکتر احمدیه به عنوان یکی از آشنا ترین اطباء معاصر با طب ایرانی و نظریه پرداز درباره بیماریهای مختلف بر پایه اصول و مبانی این مکتب، نظریاتی در باب سنگ کلیه مطرح می کند.ایشان این بیماری رانوعی سوءمزاج ارثی می داند .
دکتر احمدیه تناول برخی اغذیه از جمله گوشت مانده، ماهی شور و خوراک پاچه را در ایجاد سنگهای ادراری مؤثر می داند. به این مجموعه باید مصرف زیاد شیرینی جات و تناول قهوه، شکلات و امثال آن را نیز افزود(1.5).
وي استعمال بي رويه مسهلها (از طريق ايجاد محيط مناسب براي رشد ميكروبها در روده)، همچنين بي تحركي، پرخوري و كاهش آب بدن (مثلاً در تعريق زياد يا برونشيت مزمن) را از ديگر عوامل زمينه ساز مي داند(1.5).بنابراین افرادى كه در مناطقى با آب و هواى گرم زندگى مىكنند، اگر به اندازهى كافى آب نخورند و جبران آن آبى كه از طريق ريزش عرق از بدنشان خارج مىشود را نكنند، بيشتر از ديگران مستعد ابتلاء به سنگهاى كليه خواهند شد(6). ایشان چاقی را نیز در بروز سنگ کلیه موثر می داند.(1.5)
شیخ داوود انطاکی مرض سنگ کلیه را موروثی می داند (2).
علی بن عبا س اهوازی همانند بوعلی عامل سنگ کلیه را پيدايش حرارت شديد در اين عضو می داند این حرارت شدید می تواند در اثر یک بیماری رخ دهد مثلا در احتقان كليه چنين نيازى (ميل دم شديد) در اين عضو پيدا شده، فشارخون در كليه بالا رفته و باعث مىشود كه آلبومين و فيبرين از رگها به خارج تراوش كند و داخل بول شود . البته در چنين حالى كه كليه پرخون است، درجه حرارت آن بالاتر از معمول است و همين حرارت شديد در كليه است از علل مستعده بروز سنگ می باشد. امروزه هم مىدانيم كه التهاب كليه و خروج آلبومين و موسين از رگهاى كليه، تعادل كلوئيد- كريستالوئيد را در بول بههمزده و طبق جديدترين نظريه علمى دانشمندان انگليسى و آلمانى آن باعث رسوب املاح بول و تشكيل سنگ در كليه مىشود(2).
محمد بن ابراهیم کرمانی در کتاب دقایق العلاج علل بروز سنگ در کلیه را تنگى مجرى و حرارت كليه و مثانه و كيموس نارس غليظ و لزج می داند كه انها سبب تشكيل شن مىگردد و از بهم پيوستن شنها سنگ پيدا مىشود. همچنین ایشان به نزديكى بدون انزال وتخلیه منی به عنوان یک عامل ایجاد سنگ كليه اشاره می کند(7).
همانطور که جرجانی نیز به عامل بالا اشاره کرده می گويد : كثرت منى و بازداشتن شهوت جماع خاصه اگر شهوت صادق باشد و منى حركت كرده و انزال صورت نگیرد، از آن منى متحرك درد خصيصه و آماس آن و سنگ توليد می كند .همچنین فساد شير دايه رااز جمله اسباب ايجاد سنگ دانسته از دو وجه يكى آنكه اگر شير صفراوى باشد احشاى كودك را گرمتر كند و غلظت بول زودتر سنگ ایجاد كند دوم آنكه اگر شير بلغمى بود بول كودك را غليظتر كند و حرارت مثانه آن را ببندد